विराटनगर । एकपछि अर्को गर्दै कोशी प्रदेशमा सङ्कटग्रस्त सहकारी संस्था बढ्दै गएको पाइएको छ ।
देशभरिका सहकारीहरू ओरालो लागेका बेला कोशी प्रदेशमा पनि सङ्कटग्रस्त सहकारीहरूको सङ्ख्या बढेर गएको छ । प्रदेश सरकारले सुनसरीको इटहरीस्थित अम्बे बचत तथा ऋण सहकारी संस्थालाई सङ्कटग्रस्त घोषणा गरेको तीन महिना बित्न नपाउँदै फेरि अर्को दुई सहकारीलाई पनि यस्तै घोषणा गर्ने प्रक्रिया अगाडि बढाएको छ ।
प्रदेश सरकार आफैले सङ्कटग्रस्त सहकारीको व्यवस्थापन गर्न समिति बनाएको थियो । समितिले काम थाल्नुअघि अम्बे सहकारीलाई २४ पुसमा सरकारले समस्याग्रस्त घोषणा गरेको थियो । अम्बेपछि दुई सहकारी संस्थालाई सङ्कटग्रस्त घोषणा गर्न सहकारी रजिष्ट्रार कार्यालय कोशीले प्रदेश सरकारसमक्ष सिफारिस गर्ने तयारी गरेको छ । सङ्कटग्रस्त घोषणा गर्ने सहकारीको नाम भने अहिले गोप्य राखिएको छ ।
सङ्कटग्रस्त घोषित अम्बे र घोषणाको तयारीमा रहेका दुईबाहेक शङ्कास्पद थप दर्जन बढी सहकारीको अनुसन्धान भइरहेको छ । तीमध्ये आधा दर्जनभन्दाबढीको अवस्था पनि सङ्कटग्रस्त घोषणाको पाइपलाइनमा रहेको स्रोतले जानकारी दिएको छ । प्रदेश सरकारले गत पुसमा वरिष्ठ अधिवक्ता भरतबन्धु थापाको नेतृत्वमा सङ्कटग्रस्त सहकारीको व्यवस्थापन गर्न समिति गठन गरेको थियो । उक्त समितिले अम्बे बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाको व्यवस्थापनका लागि गृहकार्य गरिरहेको थापाले बताएका छन् ।
कोशी प्रदेश सहकारी रजिष्ट्रार हरिबहादुर खत्रीका अनुसार थप दुई सहकारी संस्थालाई सङ्कटग्रस्त घोषणा गर्न कार्यालयले प्रदेश सरकार समक्ष सिफारिसको तयारी गरेको छ । त्यसमा सुनसरी झुम्काको एक र विराटनगरको एक बचत तथा ऋण सहकारी संस्था छन् । ‘ती संस्थाको नाम र अपचलन रकम अहिले नै सार्वजनिक गर्न मिल्दैन । साताभित्रमा सङ्कटग्रस्त घोषणाका लागि ती सहकारीको नाम कार्यालयले प्रदेशको उद्योग, कृषि तथा सहकारी मन्त्रालयलसमक्ष पठाउनेछ । अनि ती सहकारीको नाम र अपचलन रकम सार्वजनिक हुनेछ’–खत्रीले भने ।
सर्वसाधारणको बचत रकम हिनामिना भएका थप दर्जनबढी सहकारीका बारेमा अनुसन्धान भइरहेको छ । अनुसन्धानका क्रममा रहेका ती सहकारीमध्ये केहीमा समस्या जटिल देखिएका छन् । रजिष्ट्रार कार्यालय स्रोतले भन्यो, ‘थप झण्डै आधा दर्जन सहकारी संस्था सङ्कटग्रस्तको सूचीमा पर्ने स्थिति देखिँदै छ ।’
कोशी प्रदेशभरि १ हजार ८३ वटा सहकारी संस्था दर्ता छन् । तीमध्ये १२ वटा सहकारी संस्थाका सञ्चालकले सर्वसाधारणको बचत अपचलन गरेर फरार भएपछि सञ्चालकविरुद्ध अदालतमा मुद्दा दर्ता भएको छ । त्यसमध्ये खोटाङको लालुपाते बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाका सञ्चालकले सबै दायित्व तिरेर मिलापत्र भएको छ । धनकुटाको हिमाली बहुउद्देश्यीय सहकारी र विराटनगरको माछापुच्छ«े बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाको आंशिक मिलापत्र भएर दायित्व तिर्ने काम भइरहेको खत्रीले जानकारी दिए ।
रजिष्ट्रार कार्यालय स्रोतका अनुसार धरानको वराह बचत तथा ऋण सहकारी, झापा कमल गाउँपालिकाको पूर्वनेपाल बहुउद्देश्यीय सहकारी, विराटनगरको तुलसी सहकारी, मोरङ कर्सियाको उमागौरी कृषि सहकारी, झापा शिवसतक्षीको उन्नति बचत तथा ऋण सहकारीसहित मोरङ, सुनसरी र झापाका थप एक दर्जन सहकारी सङ्कटग्रस्त घोषणाको पाइपलाइनमा छन् ।
कोशी प्रदेशमा एक अर्बमाथि सम्पत्ति र दायित्व भएका सहकारी १२ वटा छन् । तीमध्ये ११ वटा झापामा सञ्चालित छन् । ५० करोडदेखि एक अर्बसम्म कारोबार गर्ने १३ वटा, २५ करोडदेखि ५० करोडसम्म कारोबार गर्ने ३१ वटा, ५ करोडदेखि २५ करोडसम्म कारोबार गर्ने सहकारीको सङ्ख्या ९७ वटा रहेको रजिष्ट्रार कार्यालयको अभिलेखमा देखिन्छ । तीमध्ये अधिकांश सहकारीमा समस्या देखिएको छ । तीमध्ये केही सहकारीका सञ्चालक बचत रकम अपचलन गरेर फरार हुँदा अनौठो मान्नु पर्ने स्थिति छैन ।
प्रदेशमा स्थानीय सरकार अन्तर्गत नियमन हुने सहकारी ३ हजार ६ सय ५१ र प्रदेश सरकार अन्तर्गत नियमन हुने १ हजार ८३ सहकारीमा मात्र १२ लाख १५ हजार भन्दाबढी सर्वसाधारणको १३ अर्ब २४ करोड भन्दाबढी शेयर पुँजी र ६५ अर्ब ५८ करोड ८७ लाख भन्दाबढी सर्वसाधारण्को बचत रहेको तथ्याङ्क छ ।
ती सहकारीको ऋण लगानी ८१ अर्ब १३ करोड ९ लाख भन्दाबढी देखिँदा कुल कोष ९ अर्ब ३३ करोड ८२ लाख र कुल सम्पत्ति दायित्व एक खर्ब ३ अर्ब ९ करोड २१ लाख ५४ हजार छ । प्रदेशभरिका सहकारीमा २१ लाख ७८ हजार ५ सय बढी शेयर सदस्यको कुल शेयर पुँजी करिब २१ अर्ब ५३ करोड देखिँदा सर्वसाधारण्को बचत करिब ९५ अर्ब, कुल कोष करिब १२ अर्ब छ । त्यस्तै कर्जा प्रवाह १ खर्ब १३ अर्ब १२ करोड तथा सम्पत्ति र दायित्व १ खर्ब ५४ अर्ब १८ करोड भन्दाबढी देखिएको छ ।
मोरङ, सुनसरी र झापामा मात्र ठूला सहकारीमा ५ लाखसम्म रकम बचत गर्नेहरूले अहिलेसम्म ३३ अर्ब भन्दाबढी रकम बचत गरेको पाइएको छ । यी तीन जिल्लाका १ सय १२ सहकारीमा ३ लाखसम्म बचत गरेका ८ लाख ८ हजार ४ सय ३९ बचतकर्ताको २८ अर्ब २० करोड ११ लाख बचत छ । त्यस्तै ५ लाखसम्म बचत गर्ने १३ हजार ८ सय ७२ जनाको १ सय १२ सहकारीमा करिब ५ अर्ब बचत देखिएको छ ।
सहकारीमा रकम बचत गर्दा स्रोत खोल्नु पर्ने कानूनी बाध्यता छैन । त्यसैले कालो धनलाई सेतो बनाउन सहकारीमा बचत गर्नेको लर्को नै लागेको छ । स्रोतले भन्यो, ‘एकै व्यक्तिले ५० लाखसम्म बचत गरेको र केही परिवारका सबै सदस्यले नै सहकारीमा रकम बचत गरेकोसम्म पाइएको छ ।’
एक अर्बमाथि सम्पत्ति र दायित्व भएका सहकारीमध्ये झापाको बिर्तामोडस्थित सहारा नेपाल बचत तथा ऋण सहकारीमा ३ लाखसम्म बचत गर्नेको सङ्ख्या १ लाख ७० हजार २ सय ९७ छ । उनीहरूको करिब १० अर्ब बचत छ । त्यसैगरी ५ लाखसम्म बचत गर्ने १ हजार ४ सय ५३ जनाको करिब ५५ करोड बचत छ ।
बिर्तामोडकै कर्णाली बचत तथा ऋण सहकारीमा ३ लाखसम्म बचत गरेका ५६ हजार ३ सय ९२ बचतकर्ताको करिब २ अर्ब र ५ लाखसम्म बचत गर्ने ४ सय ५३ जना बचतकर्ताको १७ करोडबढी बचत छ । त्यस्तै बिर्तामोडकै हाम्रो नेपाल बचत तथा ऋण सहकारीमा ३ लाख बचत गर्ने ३७ हजार ८ सय १० जनाको १ अर्ब करिब २२ करोड र ५ लाखसम्म बचत गर्ने ७४ जनाको करिब ७ करोड बचत देखिएको छ ।
मेची नगरको नेपाल बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थामा ३ लाखसम्म बचत गरेका १ लाख ६३ हजार १० जनाको करिब साढे चार अर्ब, ५ लाखसम्म बचत गर्ने २ हजार ३ सय ५३ जनाको करिब एक अर्ब बचत छ । त्यस्तै झापा बिर्तामोडको सिम्रिक सहकारीमा ३ लाखसम्म बचत गरेका ६४ हजार ६ सय २६ जनाको करिब डेढ अर्ब र ५ लाख बचत गरेका ३ सय ८७ जनाको करिब १५ करोड बचत रहेको रजिष्ट्रार कार्यालयका तथ्याङ्क छ ।
अदालतमा विचाराधीन मुद्दा रहेकामध्ये सबैभन्दा बढी रकम अपचलन भएको सहकारी संस्थामा सुनसरीको धरानमा मुख्यालय रहेको वराह बचत तथा ऋण सहकारी संस्था पर्छ । यो सहकारीका सञ्चालकले ४ हजार १ सय ६८ जना बचतकर्ताको १० अर्ब ७३ करोड ४३ लाख ४७ हजार ९ सय १३ रुपैयाँ बचत ठगी गरेको भन्दै प्रहरीको अभियोग पत्रका आधारमा सुनसरी जिल्ला अदालतको सरकारी वकिल कार्यालयले २ सय ६२ जनाविरुद्ध मुद्दा दायर गरेको थियो । त्यसमा ऋण लिएर नतिर्ने २ सय १० जना ऋणीलाई पनि प्रतिवादी बनाइएको छ । यो सहकारीका मुख्य सञ्चालक तथा अध्यक्ष शिवकुमार विश्वकर्मा (लामिछाने), मानबहादुर विश्वकर्मा र गङ्गा कालीकोटे फरार छन् । बाँकी ८ जना सञ्चालकलाई जिल्ला अदालत सुनसरीले पुर्पक्षमा राखेर अनुसन्धान गर्ने आदेश दिएको छ । तीनजना जनही ५ लाख धरौटीमा छुटेका छन् ।
१३ हजारभन्दा बढी सर्वसाधारणको ४७ करोड ७ लाख ६६ हजार ४ सय ५९ रुपैयाँ अपचलन गरेर प्रदेश सरकारले सङ्कटग्रस्त घोषणा गरेको अम्बे बचत तथा ऋण सहकारीका सञ्चालकविरुद्ध पनि जिल्ला अदालत सुनसरीमा मुद्दा विचाराधीन छ । यो संस्थाका अध्यक्ष फणिन्द्र मगर पुर्पक्षका लागि थुनामा छन् ।
सुनसरी मुख्यालय रहेर विराटनगर, विराटचोक र झापाको दमक गरी ३ स्थानमा शाखा कार्यालय रहेको यो सहकारीका ५६ जना सञ्चालकलाई प्रतिवादी बनाइएको थियो । त्यसैगरी शिक्षिका अन्जला कोइराला संलग्न रहेको मोरङ कर्सियाको उमागौरी कृषि सहकारीले ८ हजार ८ जना शेयर सदस्य र ऋणीसहित विभिन्न वित्तीय संस्थाको २२ करोड ४८ लाख रुपैयाँ अपचलन गरेको छ । यसका २६ जना सञ्चालकविरुद्ध जिल्ला अदालत मोरङमा मुद्दा दर्ता हुँदा अदालतले केहीलाई धरौटीमा छाड्ने आदेश दिँदा केहीलाई पुर्पक्षका लागि थुनामा राख्ने आदेश दिएको छ भने केही फरार छन् । पोखरेल पत्नी कोइराला चाहिँ १० लाख धरौटीमा छुट्दा संस्थाका अध्यक्ष शम्भु रौनियार पुर्पक्ष थुनामा छन् ।
